W rozpoczynających się powoli dyskusjach o Złotych sercach czy złotych żniwach? Studiach nad wojennymi losami Polaków i Żydówbrakuje mi do tej pory uwag o metodologii studiów nad stosunkami polsko-żydowskimi. Praca pod redakcją prof. Chodakiewicza i dr. Muszyńskiego, jak się zdaje, odbierana jest głównie jako "polska odpowiedź na twórczość J. T. Grossa". Tymczasem książka ta, poza ujętymi w części pierwszej studiami polemicznymi i w trzeciej - rozważaniami nad kontekstem historycznym, zawiera bardzo ważną, choć może nieco hermetyczną, część drugą poświęconą metodologii.
Można pokusić się o tezę, że jest to część najważniejsza, zwłaszcza w kontekście ostatnich awantur na tle restytucji mienia żydowskiego. Tu słowo komentarza: sprawa restytucji mieniawszystkich obywateli II RP pozbawionych własności przez oba reżimy totalitarne nie powinna budzić żadnych wątpliwości...
...tyle że wokół sprawy narosło tyle nieporozumień i przekłamań, że aby proces ten przeprowadzić w sposób sprawiedliwy, należy wyjaśnić wszystkie aspekty prawne i etyczne mającej w końcu nastąpić (miejmy nadzieję) reprywatyzacji. Złote serca... wnoszą pod tym względem bardzo wiele do debaty. W książce zawarto dwa artykuły na ten temat: "Czyje kamienice? Prawny status mienia opuszczonego w świetle prawa powojennego" Barbary Gorczyńskiej-Muszyńskiej oraz "Prawo własności prywatnej a godność jednostki: przykład Kuby". dr. Tanii C. Mastrapy. Pierwszy obala tezę nt. rzekomego bogacenia się Polaków kosztem ofiar Holokaustu i pokazuje, jak sprawy mienia żydowskiego były elementem polityki wewnętrznej i zewnętrznej PRL. Np. z przyczyn taktycznych pozwalano na ograniczoną restytucję tego mienia po to, by potem je ponownie konfiskować. Wątek ten kontynuuje tekst następny, pokazujący że w istocie rzeczy grabież własności prywatnej przez komunistów była nie mniejszą zbrodnią (ciekawy casus majątku gen. Przedpełskiego i obecnego lokatora jego willi... zainteresowanych odkryciem, o kogo chodzi, zapraszam do lektury), niż nacjonalizacja mienia wymordowanych Żydów. Autorka zauważa rażącą dysproporcję w traktowaniu obu zjawisk.
W tejże części ponadto: metodologiczny nokaut twórczości Grossa pióra dr. Tomasza Sommera, wykład z teologii moralnej ks. prof. Chrostowskiego nt. ocen postaw Polaków i wreszcie nokaut teoretyczno-filozoficzny prof. Radziwiłowskiego pokazujący, jak prof. Gross w istocie wpisuje się w neostalinowskie prądy myślowe w historiografii.
Reasumując: druga część książki jest bardzo ważna, tworzy bowiem podstawy dyskusji nad współczesnymi stosunkami polsko-żydowskimi. Warto byłoby, żeby także politycy czerpali z niej argumenty do dyskusji.
